Dr. Ngun Cung Lian Speech
23/07/2011 13:06
Chin Youth Organization Conference
July 3, 2011
Indianapolis, Indina, USA
Dr.Salai Ngun Cung Lian Biachim Mi
Upatmi CYO President, CYO Hruaitu vialte, upatmi MP Pu Lian Uk, CNF Chairman Pu Zing Cung, CHRO Board of Director Pu Victor Biak Lian, CFC Hruaitu Pu Zo Tum Hmung, biaknaklei upa hna, miphun unau, hawikawm vialte hna le Pathian peekmi Chinland le Pathian dawtmi Chin miphun thaizing thawkin a hruai hnga ding, a kilkawi hnga ding, a zohkhenh hnga dingmi pawl “CYO members” vialte;
CYO kum 10 tlinnak ni thengte ah bia chimhnak caan nan ka peek caah ka’i lawm. Tuzan ah chimh ka duhmi cu “Kan Thih Hlan Tiang Cawn A Herh: Zeiruangah Ti Ahcun Fimcawnnak Cu Thazaang A Si” ruangah si. James Addison nih a timi cu “Fimthiamnak timi cu, Vanchiatnak nih a tei khawh lomi, Sual nih an hrawhpiak khawh lomi, Zei bantuk ral zong nih a tei khawh lomi, Phungphai ngeilo uknak chia zong nih sal a canter khawh lomi Hawitha a si” tiah a ti. “Minung timi hi, Fimthiamnak ‘Education’ kan ngeih lo ahcun “A splendid slave, a reasoning savage” tiah a ti. “Saram ruahnak a ngeimi sal”. The Union of Burma dirh a si kate in nihin ni tiang kan Chin miphun chungin, fimthiamnak cawnnaklei ah a dongh chuak i, “Post-doctorate scholar, Doctorate le Professional Doctorate Degrees” a hmuhmi zeizatdah kan ngei hnga? Kan theih cio ko. Miphunpi pakhat kan si ve tiah a’i timi Chin miphun lakah, “Arts and Sciences College” fate pakhat dirh khawhnak caah a herh mi Faculty Members (Cawnpiaktu) a ngei lomi miphun kan si cu a faak tuk. Celh awk a si lo.
Zeiruangah a si hnga? Kanmah mawh a si lo. Kanmah Palh a si lo. Kanmah thiam lo a si lo. A ruang a um. 1948 in 1962 tiang a kan uktu, nizan Pu Zing Cung nih a kan chimhmi, Kawl miphun lawng hi miphunpi kan si timi zumhnak a ngei i, ram uktu hna nih Chin miphun Ca kan thiam lai an duh lo. Kan fim lai an duh lo. Curuangah, Parliamentary Democracy Uknak in Union of Burma uk a rak si lio zong ah Chinland ah College pakhatte zong dirh an i timh lonak kha a si.
1962 in 1988 tiang a kan uktu General Ne Win le Kawlmi lawng hi miphunpi kan si timi zumhnak a ngeitu hna nih, Chin miphun ca an thiam ahcun an fim sual lai i, thil an theih sual lai ti an phang caah kan Chin miphun upa hna nih an nawl len zong ah College pakhatte zong a kan serpiak duh lo.
1988 in 2011 tiang a kan uktu Pu Saw Maung le Than Shwe zong cu tthiamtthiam an si. Russia, China le ram dangdang hna ah Kawl Scholar a thawngthawng in an thlah ko nain, Chin miphun zeizatdah kan i tel ve? Zapi theih a si.
2011 March thla in nihin ni tiang a kan uktu Pu Thein Sein hruaimi cozah zong nih an duh lo timi cu, Education Minister Dr. Chan Aye nih Chin MP Pawl Parliament ah bia halnak an ngeihmi a lehnak pawl nih fiangtein a langhter.
CURUANGAH, Union of Burma a dirhtu Ramkulh le Miphun “Founding State and People” kan si ko nabuin, Chinland ah University pakhatte zong nihin ni tiangah a um lomi hi a si. Hi nih a langhtermi cu, 1948 in nihin ni tiang Union of Burma a uktu Kawl miphun lawng Miphunpi kan si timi zumhnak a ngeih i, ram a uktu hna nih Chin miphun cathiam an duh lomi le an fim sual lai an phannak “Unfolding Evidence” a si. CYO mino hna, tthatein ruat tuah u! Nan lung a faak lo maw?
Hi hna ruangah adang thil tampi ruangah, hi bantukin a kan tuahtonak hi celh a si ti lo caah, 1988 ni thawkin, Chin miphun hna nih miphun dang bantukin, Pathian peekmi Chinland ah kanmah kan kong kan lam, zalongtein khuakhan lairel khawhnak nawl kan ngah tthannak caah tiin, dohthlenhnak tuah a si.
Chinland le Chin miphun a dawtu Pasalttha le nusalttha 100 renglo an thisen a luang i, an nunnak an peek, an ruak vawlei tangah a lut cang. Hi bantukin miphun dohthlenhnak ral a thawh caah le adang thil tampi ruangah, kan ram ah kan him ti lo i, vawleicung ram rum bik le ram ttha bik simi ram hna ah ralzam in kan phan. Nihin ah Chin miphun tampi cu, K to 12 free in kai khawhnak ram, teirialtein i zuam ahcun, scholarship le grant hna hmuh i, college free in kai khawhnak ram, riantuan pah buin sianginn kai khawhnak ram le student loan hna laakin, sianginn kai khawhnak ram pawl ah khua kan sa. Hi bantuk vawleicung ram ttha bik le sianginn ttha bik hna ah Chin miphun hna nih fimthiamnak cawnkhawhnak “Chance” kan ngahmi hi zeiruangah a si hnga timi, tuzan ah hika a rak rami vialte nih na ruat bal maw?
1948 in nihin ni tiang Chin miphun hna hi fim hna hlah seh, thiam hna hlaseh, hrut hna seh, molh hna seh tiah a kan titu pawl nih kum 60 chung an thil tuahmi vialte kan biakmi Pathian nih a celh ti lo cah, “Ka dawt vemi Chin miphun hna hi, miphun dang bantukin, cawn ve hna cang seh, thiam ve cang hna seh, fim ve cang hna seh law an Pathian ka si hi, ka theih ve cang hna seh” ti a duh caah “can ttha, lam ttha le sinak ttha” a kan peekmi a si tiah ka zumh.
Pathian nih a dawt vemi, miphun dang hna cu, rocket an i cit i, thlapa an kai, van ah a zuang, rili tangah an vaak, zalongtein khua an sa, nuam tein an nung. Hi vialte thil tuah khawhnak caah a herh bikmi cu Fimthiamnak a si. Chin miphun thlapa kai kan duh ve lo maw? Miphun dang hna bantukin kan si duh ve ahcun CYO MEMBERS VIALTE, FIMTHIAM CAWNNAK AH TEI RIAL HNA USIH. Thlapa nan kai hrimhrim lai lo tiah Pathian chiatserhmi miphun kan si loh.
Nuclear Meithal le, Nuclear Power hna ngeih khawhnak caah a herh bikmi cu Fimthiamnak tthiamtthiam a si. Chin miphun nih Nuclear meithal le Nuclear Power kan ngeih ve ahcun Kawl Ralkap lubo pa nih Porter a kan phorhter lai maw? Than Shwe le Thein Sein hna nih kan hmaiah an khup an bil lai i, nan thiamnak hi ra kan cheuh ve ko u, an ti hrimhrim lai. CYO MEMBERS VIALTE, FIMTHIAM CAWNNAK AH TEIRIAL HNA USIH.
Harvard, Cambridge, Yale, Princeton, IU, Perdue University ti bantuk sianginn min thangthang dirh khawhnak a herh bikmi cu Fimthiamnak a si. Hi bantuk minthang, University of Chinland dirh kan duh ve maw? 2022 kum, CYO kum 20 tlinhnak, CYO Conference kan tuah ni ah, vawleicung ram kip a phanmi Chin mino hna lakah, Ph.D degree 100 nan um ahcun Kalay University khi South East Asia ah University ttha bik ah kan serh kho hrimhrim lai.
The Union of Burma ah a si a faak bikmi cu, kan chuah kehnak Chinram, Chinland a si tiah UNDP nih an ti. Union of Burma ah a rum bikmi, a thiam bikmi, a fim bikmi, thil a tuah kho bikmi ram le miphun si kan duh maw? CYO MEMBERS VIALTE, FIMTHIAM CAWNNAK TEIRIAL HNA USIH.
A luancia thla khat hrawngah khan Kawl ralbawi pakhat nih a timi cu “Chin MP pawl cu, ca zong an thiam lo, holh zong an thiam lo nain, Union level ah Minister si cu an duh ngai” tiah kan Chin miphun nehsawh ngaiin bia a chimh. CYO member vialte ka’n hal hna. Na lung a faak lo maw? CYO MEMBERS VIALTE, FIMTHIAM CAWNNAK TEIRIAL HNA USIH.
The Union of Burmaram a dirhtu miphun kan rak si. The Union of Burma a hruaitu si kan duh maw? President Obama bantukin vawleicung ram tthawng bik United States of America hruaitu si khawhnak hnga dingah cun, thlacam lawngin a za lo. Pumpalulh chuih thiam lawngin a za lo. Biazai ttial thiam lawngin a za lo. Biachim thiam lawngin a za lo. Fimthiamnak cawnnak ah teirial i, hlawhtling a herh.
CYO Member vialte bia hal ka’n duh hna. Kawl miphun lawng hi miphunpi kan si ko timi lungput a ngeimi hna i, an saduhthahnak pakhat cu, Chin miphun hna hi fim hna hlah seh, thiam hna hlah seh, ra kan tluk hna hlah seh, hrut hna seh, molh hna seh tiah kum 60 hlei chung a kan tuahtonak in luatnak caah, MINO kan si lioah zeidah kan tuah a herh? FIMTHIAM CAWNNAK AH TEIRIAL KAN HERH.
Nizan ah Pu Victor Biak Lian nih a kan chimhmi Global Chin Christian Churches (GCCC) nih an timi ah, Laimi cu biasiphai kan hmang tuk an ti. Fimthiam cawnnak kong a tthatnak ka chim tikah, kei cu ka tar cang, ka thluak a ttha lo, Mirang holh ka thiam lo, ka si a faak tuk, tiah a phungphun in, nan lung chungah biasi a phaimi nan um kho men. Zei bantukin i zuam len zongah fimthiam cawn awk ka si kho hrimhrim lo a titu nan um sual ahcun, ruahnak pakhatte cheuh ka’n duh. Na dollar ngeihmite kha “Fimthiamnak” cawn a duh tuk nain a cawng kho lomi va bawm ko hna. William Bill Gate nih a timi cu, “Education: The Best Investment” tiah a ti. Na sungh hrimhrim lai lo tiah, Billionaire Bill Gate nih bia a’n kamhmi hna a si.
Upatmi nu le pa, u le nau hna:
Tuzan ah hin a luancia kum 10 lio, Dallas Lai Seminar voi (2) nak kan tuah liote kha ka mitthlam ah a cuang tthan. Salai Thla Hei, Secretary of Organization, Chin National Front nih mino vialte a kan hruai i, CYO hi dirh dingin khuakhan lairelnak kan rak ngei. Mah lio cu mino a’i timi 100 hmanh kan tling lo. Kum 10 hnuah, Indy ah mino 1000 reng lo ni 3 chung Conference fawitein a kan tuahter kho tu, nuamtein a kan tuahter kho tu hi hodah a si? A SI BAK! Kawl miphun lawng hi miphunpi kan si timi ruahnak a ngeitu pawl tangah sal sinak in kan luat khawhnak hnga dingah, fim ve cang hna seh, thiam ve cang hna seh, theih ve cang hna seh, hngalh ve cang hna seh tiah lam a kan serpiaktu, thluachuah a kan petu zong Pathian a si.
Laimi/Chinmi cu Krifa kan si, Pathian thimmi kan si, Pathian dawtmi kan si tiah bia in kan chimh, hla in kan sak, thla kan cam, biazai kan ttial. A si ko lo maw? Cu a si ah, Pathian kan ttih maw? Phungthlukbia a ngan 1, a hme 7 ah zeitin a ti? “BAWIPA ttih hi hngalhnak hramthawknak a si” tiah Phung le Phai vialte a thluk dih tu, PHUNG-THLUK-BIA nih a ti. Hngalh khawhnak caah cawn a herh, kan cawn hnu lawngah, PATHIAN ttih awk a si cu kan hngalh lai.
CYO Member pawl vialte le tuzan hika a rami vialte mihrut kan si maw? PHUNG-THLUK-BIA nih zeidah a ti hoi? “Sihmanhsehlaw, mihrut nih cun fimnak le cawnpiaknak kha zei an rel lo” tiah a ti. CYO Member si ttung i, Fimnak le Cawnpiaknak zei a rel lomi, Sianginn kai a huam lomi, Fimnak cawn teirial lomi kan si ahcun Pathian kan ttih lo caah, thluachuah kan hmuh lai lo. Cucaah, fimcawnnak – Education ah teirial hi Pathian duhmi a si.
Pathian nih CYO thluachuah in pe ko seh, Pathian nih Chinland thluachuah pe ko seh, Pathian nih Chin miphun thlachuah pe ko seh. Ka’i lawm.